Vào đầu thập niên 90, cụm từ “bản sao Doom” không mang ý nghĩa tiêu cực mà là một biểu tượng đáng tự hào – dấu hiệu cho thấy bạn đang sở hữu một tựa game đẫm máu, đầy hành động và cực kỳ gây nghiện. Dù Wolfenstein 3D ra đời trước và đặt nền móng, nhưng Doom mới là vụ nổ lớn. Đó không phải là game FPS đầu tiên, nhưng chắc chắn là tựa game FPS đầu tiên bùng nổ mạnh mẽ, định hình cả một thể loại. Trong nhiều năm sau đó, bất kỳ game nào dám đi theo con đường hành động nhanh, né tránh liên tục và tiêu diệt quái vật đều được gọi là “bản sao Doom”, dù tốt hay xấu.
Tuy nhiên, không phải tất cả “bản sao Doom” đều chỉ là những phiên bản sao chép carbon. Một số đã tự tạo nên sự khác biệt với phong cách, nội dung và tiếng nói riêng. Chúng thử nghiệm với thiết kế màn chơi, chiều cao, tông màu và cơ chế theo những cách khiến người chơi phải chú ý và thốt lên: “Thật khác biệt!”. Đây là những tựa game có thể tương đồng về cơ chế với Doom, nhưng chúng đã tạo ra lối đi riêng cho mình thông qua những đặc điểm độc đáo, cắm cờ riêng và sừng sững đứng vững trong cái bóng khổng lồ của người lính không gian xanh lá đến từ sao Hỏa.
Doom Slayer đứng trước cổng địa ngục, biểu tượng của tựa game FPS Doom kinh điển
Wolfenstein 3D: Nền Móng Vững Chắc Cho Thể Loại FPS
Người Khai Sinh Đặt Viên Gạch Đầu Tiên Cho FPS
Hãy bắt đầu với người cha đỡ đầu đầu tiên của thể loại FPS đầy hỗn loạn. Trước Doom, đã có Wolfenstein 3D – tựa game đặt nền móng và định hình thể loại này một cách rõ ràng. Game không có khả năng ngắm bắn dọc hay hiệu ứng ánh sáng phức tạp, nhưng Wolf 3D không bao giờ cần những thứ đó. Nó có tốc độ, súng đạn, những hành lang mê cung, các khu vực bí mật chứa đầy kho báu và vũ khí, cùng những tên lính Quốc xã pixel hóa cầu xin những viên đạn. Wolf 3D là tựa game khiến việc né tránh (strafe) trở thành bản năng thứ hai đối với cả một thế hệ game thủ – nếu bạn ngừng di chuyển, bạn đã chết.
Dù về mặt kỹ thuật, Wolf 3D nguyên thủy hơn Doom, nhưng nó mang tính cách mạng. Đó là lần đầu tiên chúng ta thấy các sprite 2D trông chân thực và sống động như thế nào trong không gian 3D, và lối chơi “chạy nhanh, bắn nhanh hơn” đã ra đời ngay tại đó. Tôi vẫn nhớ lần đầu tiên tôi mở một bức tường bí mật khi anh trai tôi nói rằng đó là điều tôi có thể làm trong game. Tiếng “cộc” nặng nề của đá, cùng với cảm giác phấn khích khi tìm thấy một kho đạn ẩn phía sau. Wolfenstein 3D có thể không có lượng người hâm mộ cuồng nhiệt như Doom một năm rưỡi sau đó, nhưng nó đã giành được vị trí của mình bằng cách đi tiên phong. Không có Wolf, không có Doom – không cần bàn cãi.
Hình ảnh bìa game Wolfenstein 3D, tựa game FPS đặt nền móng cho thể loại bắn súng
PowerSlave (Exhumed): Tiên Phong Lối Chơi Metroidvania Trong FPS
Một Game Metroidvania Trước Khi Nó Trở Thành Xu Hướng
Có hai phiên bản của PowerSlave (hoặc Exhumed, tùy thuộc vào nơi bạn chơi). Có phiên bản PC/DOS tiêu chuẩn, về cơ bản là một “bản sao Doom” thông thường với bối cảnh sa mạc. Mặt khác là phiên bản Sega Saturn, hoàn toàn khác biệt. Các đền thờ Ai Cập cổ đại, lăng mộ rùng rợn, xác ướp và quái vật – tất cả được gói gọn trong một cấu trúc phi tuyến tính, nơi bạn nhận được sức mạnh và kỹ năng mới thông qua tiến trình để quay lại và tiếp cận các khu vực bị khóa trước đó. PowerSlave đã có những đặc điểm và yếu tố Metroidvania trước khi nó trở thành xu hướng.
Điều vẫn khiến tôi kinh ngạc về tựa game này là tham vọng của nó vào thời điểm đó (phiên bản Sega Saturn). Nó có ánh sáng tuyệt đẹp, không khí huyền bí và đầy thử thách – việc mở khóa khả năng mới mang lại cảm giác có ý nghĩa. Thay vì nhặt một thẻ khóa để mở cửa, bạn nhận được những sức mạnh làm thay đổi toàn bộ hệ thống di chuyển hoặc khám phá của mình. Ngày nay, PowerSlave Exhumed của Nightdive là phiên bản bạn nên chơi – một bản remaster tuyệt vời kết hợp những điểm tốt nhất của phiên bản Saturn và DOS vào một gói gọn gàng, hiện đại. Nếu bạn chưa từng chơi viên ngọc quý này, hãy trải nghiệm ngay lập tức – nếu có một tựa game từ thời đó thực sự xứng đáng được làm lại, đó chính là PowerSlave.
Ảnh chụp màn hình game PowerSlave Exhumed, một tựa game FPS kết hợp yếu tố Metroidvania độc đáo
Duke Nukem 3D: Đỉnh Cao Cơ Chế Và Cá Tính Kiêu Hãnh
Làm Tốt Hơn Doom Với Phong Cách Riêng Biệt
Duke Nukem 3D đã khiến Doom Marine trông như một cậu bé ngoan đạo (trong một thời gian). Đây là một tựa game mà nhân vật chính toát lên cá tính và trở thành biểu tượng văn hóa đại chúng. Duke thô lỗ, tự tin và là một anh hùng hành động cường điệu như cách anh ta được tạo ra để châm biếm. Thế giới của anh ta là một sự phản ánh của sự hỗn loạn đó – các câu lạc bộ thoát y, người ngoài hành tinh, quái vật đột biến và những khẩu shotgun giấu sau máy bán soda. Khi còn nhỏ chơi game này trên một chiếc PC cũ kỹ, tôi vẫn nhớ rõ mình đã vội vàng tắt màn hình khi những cô gái nhảy múa ăn mặc hở hang xuất hiện… rồi bật lại khi an toàn.
Tuy nhiên, không phải tất cả chỉ là về cá tính với Duke Nukem. Về mặt cơ chế, game chặt chẽ hơn Doom theo nhiều cách – có nhiều yếu tố chiều cao hơn, tính tương tác cao hơn và độ sâu chiến thuật lớn hơn trong cách bạn tiếp cận các đấu trường. Jetpacks, mìn kích hoạt bằng laser và tia thu nhỏ trong game đã thêm một lớp hỗn loạn, khiến mỗi màn chơi đều mang lại cảm giác mới mẻ. Gọi Duke Nukem là một “bản sao Doom” thực sự là một cách nói hạ thấp. Thay vào đó, đó là một cuộc nổi dậy hoàn toàn chống lại mọi thứ im lặng và nghiêm túc trong các game bắn súng. Duke Nukem 3D đã lấy bản thiết kế của Doom, phun sơn graffiti lên nó, đốt cháy nó và dùng nó để châm điếu xì gà của mình.
Hình ảnh nhân vật Duke Nukem trong game Duke Nukem 3D, một biểu tượng FPS thập niên 90
Rise of the Triad: Sự Hài Hước Và Điên Rồ Của Một “Bản Sao Doom”
Tự Hào Là “Bản Sao” Và Tỏa Sáng Với Sự Vô Tư
Rise of the Triad mang lại cảm giác như một giấc mơ sốt khi lần đầu tiên tôi chơi bản remaster DOS của nó. Bạn chọn một trong năm đặc vụ khác nhau, mỗi người có chỉ số sức khỏe, tốc độ và sát thương riêng. Bạn chiến đấu với những kẻ thù là con người được số hóa thay vì quái vật pixel – những kẻ thù này thực chất chỉ là các nhà phát triển đang mỉm cười và giả vờ bị nổ tung, gợi nhớ về một thời kỳ mà những hạn chế về ngân sách không thực sự quan trọng, và những người như Sam Lake chỉ cần đưa khuôn mặt của mình vào nhân vật để khởi động game của họ. Rise of the Triad có một cá tính riêng biệt, hài hước và có cảm giác như một bộ phim hành động cường điệu được nhét vào một đĩa mềm. Kỳ lạ, đầy tham vọng và vui hơn nhiều so với lẽ ra nó phải thế, Rise of the Triad là một “bản sao Doom” thực thụ, nhưng nó vẫn được đánh giá cao vì quá đỗi vui.
Điều thực sự làm nên sự khác biệt của game này là sự ám ảnh của nó với điểm số và các vật phẩm tăng sức mạnh. Bạn sẽ thu thập các token điểm bay lơ lửng trong khi né tránh các quả cầu lửa và xé xác kẻ thù thành từng mảnh, với mọi thứ trong game đều nổ tung, đến mức bạn sẽ dần chai sạn với sự ghê rợn. Bạn nổ tung. Chúng nổ tung. Ngay cả các linh mục trong game cũng nổ tung. Kết hợp điều đó với yếu tố chiều cao mà các nhà phát triển đã thêm vào, và bạn có một thứ gì đó khác biệt với Doom về cá tính, đến nỗi không thể bỏ qua. Nó có thể không đạt đến đỉnh cao văn hóa như các đối thủ cùng thời, nhưng nó chắc chắn đã tạo ra một chỗ đứng riêng, và bản remaster Ludicrous Edition là cách hoàn hảo để trải nghiệm nó ngày nay.
Bìa game Rise of the Triad: Ludicrous Edition, phiên bản remaster của tựa game FPS cổ điển
Heretic và Hexen: Cú Đấm Kép Phép Thuật Đầy Ấn Tượng
Đặc Biệt Là Hexen, Một Cách Tiếp Cận Mới Mẻ Cho Công Thức Của Doom
Cả hai tựa game này đều rõ ràng là Doom dưới lớp vỏ – cùng engine, cùng chuyển động nhanh, cùng nhà phát hành và thậm chí cùng sự điên rồ của lối chơi “run-and-gun”. Tuy nhiên, chúng thay thế cưa máy và shotgun bằng gậy phép, tia sét và các cuộn sách cổ. Lấy bối cảnh trong một thế giới giả tưởng đen tối, Heretic mang công thức FPS tương tự Doom đến với các pháp sư sử dụng phép thuật, nâng mọi thứ lên một tầm cao mới. Đặc biệt ở phần tiếp theo Hexen, bạn chọn từ ba lớp nhân vật có thể chơi được – chiến binh, tu sĩ và pháp sư – mỗi lớp có vũ khí và cách tiếp cận riêng. Bạn có thể chọn giữ khoảng cách và niệm chú, hoặc lao vào tấn công với chùy và nắm đấm sẵn sàng. Hoặc, bạn có thể tìm một điểm cân bằng với tu sĩ.
Tuy nhiên, thiết kế màn chơi của Hexen phức tạp hơn nhiều so với Doom. Bạn sẽ mở khóa các khu vực mới trong các bản đồ cũ bằng chìa khóa hoặc khả năng bạn có được sau nhiều giờ chơi, thay vì chỉ tìm và nhặt thẻ khóa cho cánh cửa ngay tiếp theo. Chiến đấu trong game vẫn rất dữ dội, nhưng trong Heretic, nó đi kèm với phép thuật, ma thuật và các di vật linh thiêng. Đây là tiền thân của công thức Souls-like, chỉ là sớm hơn hai thập kỷ và kết hợp với một game bắn súng góc nhìn thứ nhất.
Blood: Game Build Engine Hay Nhất Mọi Thời Đại
Và Bản Remaster Fresh Supply Của Nó Là Một Tác Phẩm Kiệt Xuất
Không có gì bí mật khi Blood là “bản sao Doom” yêu thích của tôi, đồng thời cũng là game DOS yêu thích của tôi. Không, không chỉ vì những xô máu và chất kinh dị trại – đó là màn thể hiện khó quên của Caleb do Stephan Weyte lồng tiếng. Anh ấy cũng là người lồng tiếng cho Captain Claw, nhân vật chính của một trong những game platformer yêu thích nhất mọi thời đại của tôi. Caleb là một nhân vật thức tỉnh sau nhiều thế kỷ với mối thù chống lại một con quỷ đã lừa anh ta dẫn dắt một giáo phái rồi phản bội anh. Tuy nhiên, giờ đây anh ta tràn đầy những câu thoại châm biếm mà chỉ mình anh ta mới thấy buồn cười. Hãy nghĩ đến Ash từ Evil Dead, nhưng độc ác hơn, bất tử và có khiếu hài hước bệnh hoạn – Blood biết nó thật lố bịch, và nó tận hưởng điều đó.
Về mặt cơ chế, Blood đã làm mọi thứ đúng đắn. Vũ khí thật điên rồ – súng pháo sáng, những thanh thuốc nổ không ngừng, búp bê voodoo và một cây đinh ba để bạn có thể áp sát và đối đầu với quỷ và các thành viên giáo phái. Kẻ thù nhanh, ồn ào và đông đảo, và thiết kế màn chơi đầy sáng tạo và mang tính không khí. Và giờ đây, nhờ bản remaster tuyệt vời của Nightdive, Fresh Supply, không có lý do gì để bỏ lỡ nó. Đây là cách tốt nhất để chơi một trong những game Build Engine hay nhất từng được tạo ra. Trong số tất cả các bản remaster mà chúng ta đã nhận được cho các tựa game FPS kinh điển, đây là bản đã đạt được thành công một cách xuất sắc nhất.
Hình ảnh gameplay từ Blood: Fresh Supply, tựa game FPS kinh dị đình đám của Build Engine
Kết Luận: Những Tựa Game “Huyết Thống” Đã Vượt Qua Thử Thách Thời Gian
Hầu hết các “bản sao Doom” đều bị lãng quên theo thời gian, và có lý do chính đáng. Các tựa game như CyberMage, TekWar, Blake Stone và Corridor 7 đã cố gắng kiếm tiền từ công thức của Doom, nhưng lại thiếu đi linh hồn, phong cách hoặc khả năng tồn tại lâu dài. Mặt khác, những game như Blood và PowerSlave đã tự tạo ra bản sắc riêng, tìm thấy lượng khán giả hâm mộ cuồng nhiệt và vượt qua thử thách của thời gian.
Nếu bạn muốn khám phá lại kỷ nguyên của các “bản sao Doom”, hãy bắt đầu với những cái tên kể trên. Chúng không chỉ đơn thuần là bản sao – hãy gọi chúng là… những người họ hàng thân thiết, những huyền thoại theo cách riêng của mình. Hãy chia sẻ với congnghemoi.net tựa game FPS kinh điển nào đã để lại ấn tượng sâu sắc nhất trong bạn ở phần bình luận bên dưới nhé!
